Bewegen en sport

In het kort

Voldoende en gevarieerd bewegen is belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. Basisscholen spelen een belangrijke rol in het stimuleren van bewegen, omdat kinderen daar een groot deel van hun tijd doorbrengen. Steeds meer scholen werken daarom aan het stimuleren van bewegen gedurende de schooldag. Maar hoe kan je dit als school aanpakken? En waar begin je? De Gezonde Basisschool van de Toekomst neemt u mee in het stimuleren van bewegen voor, tijdens en na de schooldag!

Uitgangspunten

Dit zijn de uitgangspunten van De Gezonde Basisschool van de Toekomst op het gebied van bewegen en sport:

1. Sport en beweging in het schoolbeleid
Op elke school in Nederland wordt structureel bewegingsonderwijs gegeven. Dat zijn scholen verplicht. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft hier richtlijnen voor vastgesteld. De Gezonde Basisschool van de Toekomst gaat echter een stap verder en vraagt van scholen dat ze hun visie op bewegen en sport onderdeel maken van het schoolbeleid.

2. Invulling gymlessen
Voldoende en kwalitatief goede gymlessen zijn een belangrijke basis voor met plezier vaardig leren bewegen. Scholen die aan de slag zijn met De Gezonde Basisschool van de Toekomst gebruiken een lesmethode of vakwerkplan voor het bewegingsonderwijs, oftewel de reguliere gymlessen. Deze gymlessen worden gegeven door bevoegde groepsleerkrachten en/of vakleerkrachten. De Koninklijke Vereniging voor Lichamelijke Opvoeding heeft een scan bewegingsonderwijs ontwikkeld met als doel inzicht te krijgen in de kwaliteit van de gymlessen op school.

3. Meer tijd voor beweging
Leerlingen van De Gezonde Basisschool van de Toekomst sporten en bewegen meer dan leerlingen op ‘gewone‘ scholen. Dat komt omdat er, buiten de reguliere gymlessen om, nog meer beweeg- en sportactiviteiten worden aangeboden. Zowel tijdens het lesprogramma als in de pauzes. Daar wordt ruimte voor gemaakt, simpelweg door de schooltijden wat op te rekken. Een schooldag op De Gezonde Basisschool van de Toekomst duurt hierdoor langer, maar blijkt voor kinderen beter vol te houden. Kansen liggen bijvoorbeeld in het aanbieden van meerdere korte pauzes op een dag en het doordacht plannen van gymlessen. Of door aandacht voor bewegen bij de inrichting van de fysieke ruimte. Tijdens de schooldag is er afwisseling tussen zitten en bewegen, zitten kinderen minder stil, bewegen ze (minimaal drie uur per week) meer en voelen ze zich fijner, wat de sfeer in de klas ten goede komt. Ook organiseert de school elk jaar een sportdag.

4. Professionele begeleiding
De activiteiten die in de lunchpauze plaatsvinden, worden begeleid door professionals. Dat kunnen pedagogisch medewerkers zijn, onderwijsassistenten, sportprofessionals en professionals vanuit buurtverenigingen, of een combinatie daarvan. Eventueel kunnen buurtsport- en cultuurcoaches, vrijwilligers en/of stagiaires hierbij assisteren. Externe partners zijn op deze manier actief in de school.

5. Actieve lesprogramma's
Waarom zouden taal- en rekenlessen altijd zittend moeten verlopen, als je er ook bij kunt bewegen? De Gezonde Basisschool van de Toekomst stimuleert en inspireert leerkrachten om de lesprogramma‘s actief te maken, zodat kinderen niet langer dan een half uur achter elkaar stilzitten. Dit kan door bewegen tussen leren (bijvoorbeeld met energizers) of bewegen tijdens leren (bewegend leren). Hoe u dit kunt aanpakken? Lees snel verder!

6. Naschoolse activiteiten
Veel kinderen moeten na de laatste les hun energie kwijt. Scholen hebben de optie om naschools sport en spelactiviteiten aan te bieden. Hierbij kan samegewerkt worden met partners uit de wijk, zoals buurtsportcoaches en sportverenigingen. Het is belangrijk om daarbij te kijken naar de diverse behoeftes van verschillende groepen kinderen. Het doel van goed naschools aanbod is enerzijds kinderen kennis laten maken met een breed scala aan sport- en beweegmogelijkheden, maar ook structurele doorstroom naar sportverenigingen en aanbod in de wijk. Het is belangrijk om naschools aanbod direct na schooltijd aan te bieden. Op deze manier worden alle kinderen bereikt. Houd ook rekening met de verschillende interesses van kinderen bij het faciliteren van naschoolse activiteiten.

7. Zicht op beweeggedrag
De school heeft inzicht in de motorische vaardigheden en het beweeggedrag van elke leerling. Scholen kunnen een meetinstrument voor motorische vaardigheden inzetten om in kaart te brengen welke kinderen ondersteund moeten worden in hun motorische ontwikkeling en op welke aspecten de ondersteuning zich zou moeten richten. Er zijn ontzettend veel verschillende motorische testen en leerlingvolgsystemen beschikbaar. De Koninklijke Vereniging voor Lichamelijke Opvoeding ontwikkelde samen met experts een keuzewijzer met leerlingvolgsystemen en motorische testen voor het volgen van de beweegontwikkeling van leerlingen. Daarnaast heeft het Mulier Instituut een overzicht gemaakt van de meest gebruikte meetinstrumenten voor motorische vaardigheden in Nederland. En een rapport over de inzet van meetinstrumenten binnen een integrale aanpak voor betere motorische vaardigheden.

Algemene informatie

Waarom is beweging belangrijk?

Kinderen houden van bewegen, ze hebben het nodig. Het houdt ze gezond, fit en energiek! Kinderen die voldoende bewegen, ontwikkelen betere motorische vaardigheden. Ook hebben ze vaker een gezonde Body Mass Index (BMI), doordat sport en beweging vetmassa vermindert. Dat maakt dat ze lekkerder in hun vel zitten. Nu, maar ook in de toekomst. Want kinderen met een gezond gewicht worden later gezondere volwassenen. Ze hebben sterkere spieren en botten en ontwikkelen minder vaak (chronische) ziekten. Ook op het sociaal-emotionele, cognitieve en mentale vlak zijn er veel voordelen. Terwijl ze sporten en spelen, leren kinderen belangrijke dingen. Bijvoorbeeld over discipline en samenwerken. Bovendien brengt sport plezier, rust, zelfvertrouwen en vermindert het gevoelens van angst en depressie. Beweging is goed voor de ontwikkeling van de hersenen. Het maakt kinderen alerter, helpt ze zich beter te concentreren, te plannen en te leren. Wat een winst! Uit onderzoek blijkt dat kortdurende beweegmomenten een positief effect hebben op de werkhouding van kinderen. Leerkrachten ervaren dan ook dat kinderen zich beter kunnen concentreren na een beweegmoment. En gaat meer bewegen gedurende de schooldag dan niet ten koste gaat van de schoolprestaties? Dit blijkt niet het geval! 
 

Hoeveel beweging heeft een kind nodig?

Kinderen kunnen eigenlijk niet te veel bewegen. Dus geldt het credo: bewegen is goed, meer bewegen is beter. Volgens de beweegrichtlijnen moeten kinderen zich elke dag minstens één uur matig tot intensief inspannen en minstens drie keer per week spier- en botversterkende activiteiten doen. Rennen, klimmen, dansen, hinkelen, springen, traplopen, naar school fietsen: alle beetjes helpen. Wat kinderen nodig hebben om te kúnnen bewegen, is tijd en ruimte. Een spelbegeleider die kinderen inspireert en stimuleert om te bewegen, kan het enthousiasme aanwakkeren. Het mooiste is als bewegen en stilzitten elkaar afwisselen op een dag.
 

Hoe ziet het sport-, spel- en cultuuraanbod er uit?

In deze video legt Marc, kwartiermaker en directeur van basisschool die aan de slag ging met De Gezonde Basisschool van de Toekomst, uit hoe het sport-, spel- en cultuuraanbod er uitziet.
Om deze inhoud te zien dien je externe marketing cookies te accepteren.
Akkoord

Handige informatie en tips

Bewegen stimuleren op school

Scholen die streven naar meer afwisseling tussen zittend leren en bewegen, kunnen meer dynamiek aanbrengen in de schooldag. Om naast cognitieve inspanning voor voldoende beweging, ontspanning en sociale momenten te zorgen, kunnen scholen aan een aantal aspecten werken.
 
  • Inrichting fysieke ruimte
    Een beweegvriendelijke omgeving binnen en buiten de school stimuleert het beweeggedrag van kinderen. Denk bijvoorbeeld aan de inrichting van het schoolplein, het schoolgebouw en het klaslokaal.  

    Het schoolplein  
    Het schoolplein is een favoriete plek voor zowel spelen, bewegen en ontspannen. Het is ook een plek waar buitenles gegeven kan worden. Een beweegstimulerend, groen schoolplein heeft een positieve invloed op de gezondheid, het welbevinden en de concentratie van leerlingen. Het kan een prachtige, rijke speel- en beweegomgeving zijn voor kinderen. Worden de kinderen voldoende uitgedaagd en gefaciliteerd om te bewegen en te sporten? Waar liggen verbeterkansen? De Toolkit Schoolpleinen geeft hier inzicht in en geeft concrete tips om kinderen voldoende, veelzijdig en intensief te laten bewegen op het schoolplein. 

    Schoolinrichting
    Ook de inrichting van het schoolgebouw kan bewegen stimuleren. Van symbolen op de grond tot aan speelattributen in school. Binnen een school zijn vaak mogelijkheden voor het creëren van hoeken of flexplekken op de gang of in de extra ruimtes, zoals de aula of de speelzaal. De inrichting van basisschool De Twijn in Alblasserdam is een mooi voorbeeld. 

    Actief transport van en naar school
    Stimuleer ouders, kinderen en ook leerkrachten om met de fiets of lopend naar school te komen. Dit helpt om de dag te starten met beweging en is goed voor de hersenen. Of hier gehoor aan wordt gegeven, hangt af van de omgeving van de school, en de routes van en naar school. Er bestaan diverse programma’s die ervoor zorgen dat kinderen vaker met de fiets naar school komen. Het programma De Schoolstraat stimuleert bijvoorbeeld scholen, gemeenten en provincies om een veilige schoolomgeving en schoolroutes in te richten. Het doel is dat ouders hun kinderen vaker met de fiets naar school brengen, of ze zelf naar school laten fietsen. 
     
  • Bewegen tussen leren en bewegen tijdens leren
    Zittend leren kan goed worden afgewisseld met een bewegingsactiviteit. Dit kunnen actieve pauzes zijn, bewegingsonderwijs, drama of dans, maar ook bijvoorbeeld een energizer. Deze afwisseling zorgt voor dynamiek tijdens de schooldag. Inspiratie nodig? Klik hier voor tips voor bewegen en sport op school.

    Energizers  
    Energizers of ‘beweegtussendoortjes’ zijn korte, intensieve beweegactiviteiten die relatief gemakkelijk te integreren zijn tussen de lessen. Energizers zorgen voor een onderbreking van zitten en voor meer beweging bij kinderen tijdens de schooldag. Ook ervaren kinderen en leerkrachten meer plezier in de klas en kunnen energizers zorgen voor een betere aandacht, concentratie en taakgerichtheid van kinderen. Leerkrachten kunnen meegaan met het ritme van de kinderen. Bij het ontbreken van energie kan een actieve energizer aangeboden worden. Is er veel onrust in de klas, dan kunnen ontspanningsoefeningen een uitkomst bieden.  

    Bewegend leren  
    Bij bewegend leren wordt bewegen met leren gecombineerd. Door beweging toe te voegen wordt het zitten onderbroken, en de betrokkenheid van kinderen verhoogd. Er zijn twee vormen van bewegend leren: bewegen tijdens het leren en bewegen om te leren. Bij bewegen tijdens het leren beweeg je letterlijk tijdens het leren, maar de beweging heeft geen relatie met de leerstof. Bij leertaken kunnen kinderen bijvoorbeeld staan, wandelen, hinkelen of een estafettespel doen. Bij bewegen om te leren versterkt/ondersteunt de beweging juist het leren, zoals bij het stuiteren van een bal tijdens het automatiseren van de tafels. Het goed aanbieden van bewegend leren- activiteiten is complex. De beweging mag bijvoorbeeld niet te moeilijk zijn om het werkgeheugen niet te overbelasten. Ook het op maat maken op niveau kan ingewikkeld zijn. Goede kennis van werkvormen en uitvoering (training/scholing) voor leerkrachten is belangrijk. Er zijn veel plekken waar voorbeelden van bewegend leren te vinden zijn. Mulier Instituut en Kenniscentrum Sport en Bewegen hebben goede voorbeelden verzameld op een onafhankelijk Bewegend Leren platform

    Verder lezen over bewegen gedurende de schooldag? Lees dan dit artikel.


Informatie

Er is veel kennis beschikbaar over bewegen en sport op school. Kijk rond op de volgende websites om informatie en inspiratie op te doen: 


Inspirerend voorbeeld

In 2024 werd CBS de Waterhof uitgeroepen tot sportiefste basisschool van Nederland. Inspirerend is hoe deze school beweging en sport diep in het DNA heeft weten te verankeren. Cognitieve en fysieke inspanning worden afgewisseld en prikkelrijke activiteiten met prikkelarme. Leerlingen zitten er nooit langer dan een half uur achter elkaar stil en zijn veel buiten. Meer weten over de aanpak van CBS de Waterhof? Bekijk dan dit filmpje of lees dit artikel. Of bekijk dit filmpje of lees hierhier en hier meer over andere sportieve scholen. 

Stappenplan

Voor scholen die aan de slag willen met beweging en sport, heeft De Gezonde Basisschool van de Toekomst een stappenplan opgezet.

Stap 1

Bij de start van De Gezonde Basisschool van de Toekomst is het slim om helder te krijgen wat een school al doet op het gebied van gezondheid. En waar de kansen liggen. Het invullen van de inventarisatielijst helpt om de prioriteiten en verdere koers van de school te bepalen. Ander handige hulpmiddelen zijn de Toolkit Schoolpleinen, waarmee je de huidige situatie van het beweeggedrag van kinderen op het schoolplein in kaart brengt en de scan bewegingsonderwijs, die inzicht geeft in de kwaliteit van de gymlessen op school.

Stap 2

De Gezonde Basisschool van de Toekomst-coördinator begeleidt de school bij het opstellen van een sport- en beweegbeleid. Er zijn verschillende mogelijkheden. De school kan het bewegingsonderwijs aanpassen en uitbreiden of kiezen voor meer sport- en spelactiviteiten tijdens de lunchpauzes.
Bekijk hier hoe andere scholen het doen.

Stap 3

Als er een plan voor een nieuw sport- en beweegbeleid ligt, is het belangrijk dat hier draagvlak voor komt binnen de school. Lees hier hoe u dat aanpakt.

Stap 4

De Gezonde Basisschool van de Toekomst-coördinator denkt met u mee over de uitvoering. Wat heeft u nodig om het nieuwe sport- en beweegbeleid door te voeren?
Welke partijen kunnen een rol spelen? Denk bijvoorbeeld aan vrijwilligers en aanbieders van sport- en beweegactiviteiten.

Stap 5

Terwijl de school werkt aan implementatie van het nieuwe beleid, is het ook tijd om de kinderen en hun ouders te informeren over de veranderingen. Het is belangrijk dat zij achter het nieuwe beleid staan. Lees hier hoe u de kinderen en ouders kunt enthousiasmeren.

Stap 6

Welke eigen bijdrage wordt gevraagd aan de ouders? De Gezonde Basisschool van de Toekomst-coördinator helpt de school bij het berekenen van de eigen bijdrage en
bij het ophalen ervan.

Stap 7

De school koopt middelen en materialen in voor de uitvoering van het sport- en beweegbeleid. Denk aan sportattributen als ballen, linten en fluitjes.

Stap 8

Het nieuwe sport- en beweegbeleid gaat van start: een gezamenlijk, feestelijk moment voor de hele school!

Stap 9

Evaluatie aan de hand van ervaringen van betrokkenen en de Gezonde Basisschool van de Toekomst-coördinator. Tips voor monitoring en evaluatie zijn hier te vinden. Bekijk ook eens de keuzewijzer van de Koninklijke Vereniging voor Lichamelijke Opvoeding met daarin verschillende methoden voor het volgen van de beweegontwikkeling van leerlingen. Of het overzicht van het Mulier Instituut met daarin de meest gebruikte meetinstrumenten voor motorische vaardigheden. 

Monitoring en evaluatie

Hoe reageren leerlingen en leerkrachten op de veranderingen in de school? Hoe lopen de activiteiten? Hebben de veranderingen effect? Het monitoren en evalueren van de activiteiten is een belangrijk onderdeel van De Gezonde Basisschool van de Toekomst. Klik hier voor meer informatie.


 

Vragen? Neem contact met ons op!
Wij vragen jouw akkoord voor het gebruik van cookies op onze website. Meer informatie over wat cookies zijn, welke cookies op onze website worden gebruikt en wat ze bijhouden is beschikbaar in het onderdeel cookies van ons privacy statement

Akkoord  Niet akkoord