De gezonde basisschool van de toekomst

Naast De Gezonde Basisschool van de Toekomst zijn er ook andere, vergelijkbare concepten ontwikkeld en onderzocht. Deze concepten besteden ook aandacht aan gezonde voeding en/of meer bewegen op school. De Gezonde Basisschool van de Toekomst werkt toe naar iedere dag een gezonde lunch en een uur bewegen op school. De positieve effecten hiervan zijn aangetoond in wetenschappelijk onderzoek. Andere concepten kunnen weer net iets andere doelen hebben op het gebied van gezonde voeding en bewegen. Meer informatie over concepten vergelijkbaar met De Gezonde Basisschool van de Toekomst is te vinden op deze pagina.

Afgerond onderzoek

JUMP-in

Het JUMP-in programma wordt sinds 2013 in Amsterdam ingezet op basisscholen met als doel het stimuleren van gezond eten en drinken, voldoende bewegen, actief buitenspelen tijdens schoolpauzes, het bevorderen van een gezonde motorische ontwikkeling, en het vroegtijdig signaleren van een (dreigend) ongezond gewicht en begeleiden naar passende hulp. Het programma is ontwikkeld als onderdeel van de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht. Het wordt tegenwoordig als regulier gemeentelijk beleid uitgevoerd als deel van de Gezonde School-aanpak in Amsterdam. Bassischolen werken hierin nauw samen met een Gezonde School Adviseur van GGD Amsterdam die hen ondersteunt om een Gezonde School te worden. Er wordt hiertoe structureel ingezet op alle Gezonde School- pijlers, bijv. door het stimuleren van structurele ouderbetrokkenheid en voedingseducatie, het implementeren van een gezond voedingsbeleid, het gemeentelijk organiseren van naschools sport- en beweegaanbod, en het monitoren van het gewicht, beweeggedrag en de motorische ontwikkeling van kinderen. In verschillende studies is gekeken naar de effecten van (onderdelen van) het JUMP-in programma, zoals de beweegcomponent, het voedingsbeleid, en het programma als totaal. In deze laatste studie vonden GGD Amsterdam en Amsterdam UMC over de periode van 2013 naar 2019 positieve effecten in relatie tot de body mass index (BMI) van kinderen op scholen waar JUMP-in goed geïmplementeerd was vergeleken met kinderen op scholen waar dit niet zo was. Meer informatie via over het programma en Gezonde School Amsterdam is te vinden via deze site of via: gezondleven@ggd.amsterdam.nl

KEIGAAF

Binnen het KEIGAAF-project creëerden basisscholen een gezonde omgeving op het gebied van voeding en bewegen. De KEIGAAF-activiteiten werden op maat vormgegeven door een werkgroep van de school. Op welke activiteiten de KEIGAAF-werkgroep inzette, was afhankelijk van de behoeften en mogelijkheden binnen en rondom school. Een procesbegeleider ondersteunde de KEIGAAF-werkgroep. Tussen 2017 en 2019 werd de implementatie en de effectiviteit van KEIGAAF onderzocht op acht basisscholen in Eindhoven. Er werden positieve resultaten gevonden op de BMI-ontwikkeling en het beweeggedrag van kinderen. Meer informatie over het onderzoek naar KEIGAAF is te vinden in dit proefschrift, of via Dave van Kann, lector ‘Leren Bewegen in en rondom de School, Fontys Hogeschool. E: d.vankann@fontys.nl; T: +31627349611.

Lekker Fit!

Lekker Fit! was een initiatief van de gemeente Rotterdam gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl voor jeugd in Rotterdam. Het programma liep van 2005 tot 2024. Lekker Fit! omvatte meerdere componenten waarbij de focus lag op gezonde voeding, voldoende beweging en ontspanning. Lekker Fit! werd uitgevoerd op basisscholen, kinderdagverblijven en in de wijk. Een belangrijke component van Lekker Fit! was het aanbieden van een breed sport- en beweegaanbod, zowel tijdens reguliere gymlessen als buiten de lessen om, in samenwerking met sportverenigingen en andere partners in de wijk. Daarnaast richtte Lekker Fit! zich op gezonde voeding middels kooklessen en voedingsworkshops voor kinderen. Ook bood Lekker Fit! lesmateriaal aan scholen over gezonde leefstijl en werd de schoolomgeving ingericht om gezonde keuzes te stimuleren. Een eerste evaluatiestudie in 2010 toonde positieve effecten van Lekker Fit! aan op percentage overgewicht, middelomtrek en prestatie in de 20m-shuttle run test bij kinderen in groep 3 t/m 5. Voor kinderen in groep 6 t/m 8 werden deze effecten niet gevonden. Een tweede studie naar lange termijneffecten van Lekker Fit! vond plaats in de periode 2021-2023. Aan deze studie namen jongeren op middelbare scholen in Rotterdam deel. Van deze jongeren werd met terugwerkende kracht bepaald of zij op de basisschool Lekker Fit! onderwijs of regulier onderwijs hadden gevolgd om de effecten van het programma in kaart te kunnen brengen. In deze studie konden geen positieve lange termijneffecten van Lekker Fit! worden aangetoond. Meer informatie via: www.lekkerfit010.nl en lekkerfit@rotterdam.nl

Eten op School

Binnen het project de Gezonde Schoollunch is door Wageningen University & Research en de Vrije Universiteit Amsterdam met verschillende partners tussen 2017 en 2020 onderzoek gedaan naar het draagvlak, de organisatie van en het effect van een gezonde schoollunch op Nederlandse basisscholen. Kinderen op drie basisscholen kregen een half jaar lang een gezonde lunch. Uit het onderzoek kwam naar voren dat kinderen meer groenten en volkoren en bruinbrood aten en minder suikerhoudende dranken dronken als er een schoollunch aangeboden werd dan wanneer dat niet het geval was. Meer informatie over het project en de resultaten is te hier te vinden.

Lopend onderzoek

Kokkerelli

Kokkerelli en Stichting Kids University for Food & Health proberen door de inzet van de pijlers educatie, innovatie en onderzoek een gezond eetpatroon bij kinderen van 8-12 jaar te bevorderen. Dit doen ze door het inzetten van gevalideerde educatieve programma's (de Leerstraten) en het inzetten van innovatiemethodieken om te komen tot nieuwe, gezonde voedingsproducten. Sinds 2023 zetten ze zich daarnaast in voor gezond eten op school. Ze zijn gestart met een pilot om de haalbaarheid en acceptatie van warme, groenterijke schoollunches te bepalen. Dit werd gevolgd door een onderzoek naar de effecten van zo'n schoollunch op het fysieke en mentale welzijn van het kind. Vanaf januari 2025 wordt er gestart met een vervolgonderzoek waarbij gekeken gaat worden welke manier van het aanbieden van groenten en fruit op school het meest effectief is. De onderzoeken bij Kokkerelli worden uitgevoerd in samenwerking met de leerstoel Jeugd, Voeding en Gezondheid van Maastricht University. Meer informatie is te vinden op www.kokkerelli.nl. Vragen over de verschillende projecten? Neem dan contact op met directeur Suzanne Bisschops (suzannebisschops@kokkerelli.nl).

Het Schoolmenu van Morgen (Amsterdam)

Het schoolmenu van morgen is een onderzoek uitgevoerd door Amsterdam UMC en de Vrije Universiteit, in opdracht van de Gemeente Amsterdam. Het onderzoek is in oktober 2023 van start gegaan. De Gemeente Amsterdam wil weten hoe het voedingsbeleid op Amsterdamse basisscholen kan worden aangevuld om ervoor te zorgen dat kinderen die dit nodig hebben voldoende en gezond te eten krijgen op school. De focus ligt daarbij op het vergroten van het bereik en het waarborgen van de gezondheid van de maaltijdondersteuning. Als eerst is er een overzicht gemaakt van basisscholen in Amsterdam die wel of geen gebruik maken van het Programma Schoolmaaltijden. Vervolgens zijn op 25 scholen interviews gehouden met directies en ondersteunend personeel over hun ervaringen en behoeften rondom een maaltijdondersteuning. Op dit moment vinden gesprekken met scholen en gemeente plaats over de continuering van de maaltijdondersteuning, vanwege de onzekerheid van de duur van de subsidie. Uiteindelijk zullen aanbevelingen worden gedaan aan de Gemeente Amsterdam om de maaltijdondersteuning te optimaliseren. Meer informatie over het onderzoek via Lotte Jansen (l.s.jansen@amsterdamumc.nl).

Gezonde schoollunch in Rotterdam

In opdracht van de Gemeente Rotterdam voert de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC een onderzoek uit naar de effectiviteit en haalbaarheid van een gezonde schoollunch in Rotterdam. In schooljaar 2023-2024 hebben vijf basisscholen deelgenomen aan de pilot, waarbij ze gedurende 18 schoolweken vier dagen in de week een gezonde lunch hebben aangeboden op school. Op iedere school heeft het schoolteam samen met ouders, leerlingen en relevante stakeholders een lunchconcept gekozen dat het beste bij hun school past. In september 2023, januari/februari 2024 en juni/juli 2024 zijn er observaties van tussendoortje en lunch uitgevoerd en vragenlijsten ingevuld door kinderen en ouders. Samen met maandelijkse vragenlijsten voor schoolpersoneel en groepsgesprekken met ouders en schoolpersoneel aan het eind van het schooljaar, worden de effecten en haalbaarheid van de implementatie van gezonde schoollunches in Rotterdam onderzocht. Er wordt gekeken naar eetgedrag, smaakvoorkeuren en ervaren gezondheid van het kind, concentratie en sfeer in de klas en de financiële situatie van ouders. Wat betreft de haalbaarheid richt het zich op de implementatie tijdens de pilot, betaalbaarheid voor ouders en eventuele continuering na afloop van de pilot. Het volledige studieprotocol van dit onderzoek is te vinden in dit Engelstalige artikel.

Naast de pilot is er eind schooljaar 2023-2024 een vragenlijst uitgezet onder alle basisscholen in Rotterdam om te inventariseren wat scholen al doen rondom het aanbieden van schoolmaaltijden, of er interesse is voor het aanbieden van een (gezonde) schoollunch en hoe haalbaar dit is voor scholen om te organiseren. Het rapport met resultaten wordt eind 2024 opgeleverd aan de Gemeente Rotterdam. Meer informatie over het onderzoek via Annemieke Wargers (a.wargers@erasmusmc.nl) & Wilma Jansen (w.jansen.1@erasmusmc.nl), voor beleidsinhoudelijke vragen kan contact opgenomen worden met Katerina Polychronakis (ea.polychronakis@rotterdam.nl) & Alieke Zijlstra (ar.zijlstra@Rotterdam.nl).

Tijd voor Toekomst

Sinds 2020 loopt in de provincie Groningen het programma Tijd voor Toekomst, een verrijkte schooldag voor kinderen in het primair onderwijs. Het programma wil de kansengelijkheid voor kinderen vergroten door brede talentontwikkeling aan te bieden op school. Externe aanbieders verrijken en verbreden het schoolprogramma. Dit doen ze om alle kinderen op de basisschool de kans te bieden te werken aan een brede oriëntatie op hun toekomst en hun eigen gezondheid en welzijn. Hanzehogeschool Groningen voert onderzoek uit naar de werkzame elementen, impact en ervaringen bij een verrijkte schooldag. Sinds 2021 worden 9 basisscholen gevolgd in het proces van deze innovatie in het onderwijs. Met ingang van 2024 zijn dit 15 basisscholen. Met interviews, vragenlijsten en focusgroepen worden betrokkenen in dit proces gevolgd. Schoolteams en ouders zijn bevraagd over de impact en ervaringen van een verrijkte schooldag op talentontwikkeling in de school- en thuisomgeving. Kinderen worden gevolgd en bevraagd op thema’s schoolplezier, toekomstperspectief, zelfvertrouwen en zelfbeeld en gezondheid. Ook voert de Hanzehogeschool, in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen en ROC’s Noorderpoort en Alfa College een onderzoekagenda op de thema’s impact, organiseren, samenwerking, opleiden en leergemeenschappen binnen verrijkte schooldagen. Sinds 2024 loopt er een promotietraject naar verrijkte schooldagen in de regio Groningen. Uitkomsten van het onderzoek zijn te vinden op de website van Tijd voor Toekomst. Meer informatie over het onderzoek via Sanne Visser (s.s.visser@pl.hanze.nl). Voor beleidsinhoudelijke vragen kan contact worden opgenomen met Danielle Bekkering (danielle@tijdvoortoekomst.nl) of Marc Altink (marc@tijdvoortoekomst.nl).

Overig onderzoek